1985- Τα σÏ�μβολα του ΈÏ�ωτα και του Θανάτου στο ÎÏ�γο του Î�ικήτα ΦλÎσσαΞαφνιασμÎνοι σταματάμε στα Îργα των δυÏŒ τελευταίων χρÏŒνων, παρακολουθÏŽντας τη ζωγραφική πορεία του Νικήτα ΦλÎσσα απÏŒ τα πρÏŽτα του βήματα στα 1969-1970. ΔιαπιστÏŽνουμε μία απÏŒτομη στροφή απÏŒ την Ï�λη στο πνεÏ�μα, απÏŒ τη γαλήνη της ζωής στη γαλήνη του θανάτου, απÏŒ τον Îρωτα για τα αντικείμενα , στον Îρωτα αυτÏŒν καθαυτÏŒ, ÏŒχι πια στη σαρκική του , αλλά στην πνευματική απÏŒδοση και ερμηνεία.
Πριν ÏŒμως προσδιορίσουμε τη μεγάλη στροφή προς μία ζωγραφική Îκφραση γεμάτη σÏ�μβολα, μÎσα απÏŒ μία φÏŒρμα που δεν κρÏ�βει τις καταβολÎς της απÏŒ την αγιογραφία, θα πρÎπει να κάνουμε μία σÏ�ντομη αναδρομή στη δουλειά του ΦλÎσσα, ξεκινÏŽντας απÏŒ τις παλιÏŒτερες νεκρÎς φÏ�σεις και την Îρευνα πάνω στην μορφή ορισμÎνων υλικÏŽν μÎχρι τις σημερινÎς συμβολικÎς ανθρωποκεντρικÎς παραστάσεις των οποίων η «ανάγνωσή» μας παραπÎμπει σε «σημεÎ¯α» απÏŒ τον κÏŒσμο των συμβÏŒλων της ορθοδοξίας.
Στα Îργα που Îγιναν ανάμεσα στα 1970- 1972 αναγνωρίζουμε εικÏŒνες που παίρνει ο ΦλÎσσας απÏŒ το περιβάλλον του. Αρχίζει με τοπία, νοσταλγικÎς απεικονίσεις παλιÏŽν χωριάτικων σπιτιÏŽν για να προχωρήσει σχεδÏŒν αμÎσως σε μία θεματογραφία εσωτερικÏŽν χÏŽρων, γωνιÎς του σπιτιοÏ� και αντικείμενα που κουβαλάνε για το ζωγράφο μία ιστορία προσωπική. Σε κείνη την εποχή, ο ζωγράφος δεν Îχει ακÏŒμη εντοπίσει το θÎμα του και σπεÏ�δει να αποτυπÏŽσει συγκινησιακά ερεθίσματα απÏŒ τον τεράστιο κÏŒσμο. ΕπιμÎνει λίγο περισσÏŒτερο στην εικονική απÏŒδοση των υλικÏŽν, πράγμα που θα αποτελÎσει αμÎσως μετά θÎμα του προσφιλÎς. Προς το παρÏŒν ÏŒμως πλησιάζει σιγά - σιγά τα αντικείμενα. Η πανοραμική άποψη των χωριάτικων σπιτιÏŽν γίνεται άποψη απÏŒ γωνιÎς του εσωτερικοÏ� χÏŽρου. Εγκαταλείπει σταδιακά την τεχνική των ιμπρεσιονιστÏŽν που είχε υιοθετήσει στην αρχή , για να αποδÏŽσει με μία μορφή ρεαλισμοÏ� τις δαντÎλες απÏŒ τα παλιά κεντήματα, το ξÏ�λο και το μÎταλλο.
Στα μÎσα της δεκαετίας του 70 , ανακαλÏ�πτει την ανθρÏŽπινη φιγοÏ�ρα, ως πορτραίτο, ως γυμνÏŒ, ως πλήθος στις λιτανείες. Την εγκαταλείπει ÏŒμως προσωρινά, για να μπει στην πιο αισιÏŒδοξη ζωγραφική του περίοδο. ΔιαλÎγει απÏŒ την Ï�λη ÏŒτι είναι πιο ευαίσθητο στο δυνατÏŒ φως. Το λευκÏŒ χαρτί, την πÎτρα…Οι αισθήσεις του συγκεντρÏŽνονται σ Îνα αντικείμενο κάθε φορά που ζωγραφίζει και το «σκηνοθετεί» προσεκτικά σε σχÎση με το λευκÏŒ φως, με σκοπÏŒ να τονίσει τη σημαντικÏŒτητα του ασήμαντου αυτοÏ� υλικοÏ�. Στην ίδια περίοδο, το τρίπτυχο με τα πÎτρινα φροÏ�τα- αργÏŒτερα θα εμπνευστεί Îνα σχετικÏŒ ανθρωποκεντρικÏŒ τρίπτυχÏŒ – μας παραπÎμπει σε μία ξεκάθαρη συμβολική αντιμετÏŽπιση θÎματος και περιεχομÎνου. Η χρήση του τρίπτυχου ως αφηγηματικής ζωγραφικής μεθÏŒδου , το στοιχείο του Îρωτα στο φροÏ�το, το στοιχείο της απαγÏŒρευσης και της Îκπληξης στο πÎτρινο υλικÏŒ, οι προσλαμβάνουσες εικÏŒνες του σÏ�γχρονου μη υλιστή, του μοναχικοÏ� και υποχρεωτικά μονάζοντα.
ΑπÏŒ ο 1977 είναι που αρχίζει η διαδικασία της υποταγής της Ï�λης στις δυÏŒ διαστάσεις. Το λευκÏŒ, θα ακολουθήσει το ζωγράφο ως χρÏŽμα-σÏ�μβολο απÏŒ εκείνη την εποχή συνεχÏŽς. Τα Îργα αυτής της περιÏŒδου είναι μελÎτες πάνω σε τρία κυρίως υλικά Το τσαλακωμÎνο χαρτί, τα βÏŒτσαλα, το ξÏ�λο και το σκοινί. Οι συνθÎσεις δεν Îχουν καμία πρÏŒθεση να αφηγηθοÏ�ν. Το εικονιζÏŒμενο αντικείμενο παίζει με το φÏŽς και τη σκιά, θÎλει να ξαφνιάσει το μάτι με τη λευκή του υπÏŒσταση, προβάλλει αυθάδικα σαν Îνα τυχαÎ¯ο «ζουμ» κάποιου φωτογραφικοÏ� φακοÏ� με άποψη πάνω στη μορφή της Ï�λης. ΕδÏŽ Îχουμε και τα πρÏŽτα κρίνα που θα σημαδÎψουν την επÏŒμενη περίοδο ως σÏ�μβολα.
Η μεγάλη στροφή γίνεται μÎσα στο 83-84. Δεν είναι μÏŒνο που βγαίνει συνειδητά πια ÏŒλος ο κÏŒσμος των συμβÏŒλων που μÎχρι τÏŒτε μÏŒνο συμπτωματικά αναγνωρίζονταν. Δεν είναι μÏŒνο που οι μÎχρι τÏŒτε γκάμες των ροζ και βιολÎ – δειλÎς και τρυφερÎς με αναφορά στην παιδική ηλικÎ¯α – δίνουν τη θÎση τους σε σκοÏ�ρα χρÏŽματα και χρυσοÏ�ς κάμπους. Είναι που τελειÏŽνει η λατρεία της Ï�λης . Η θητεία του ΦλÎσσα στην απÏŒδοση των φυσικÏŽν υλικÏŽν, χρησιμεÏ�ει μÏŒνο ως βοηθητικÏŒ στοιχείο για να αποδοθοÏ�ν νοήματα και ιδÎες μÎσα απÏŒ μία συγκεκριμÎνη, σταθερή φÏŒρμα.
ΑπÏŒ την προηγοÏ�μενη περίοδο, Îμεινε η ρεαλιστική απÏŒδοση της ανÏŒργανης Ï�λης. ΤÏŽρα Îχουμε το δÎρμα. Ένα δερμάτινο σακάκι σε ανθρωποκεντρικÎς συνθÎσεις, που σ ?να απÏŒ του τελευταίους πίνακες υποκαθιστά τον άνθρωπο, τονίζει την απουσία του, ÏŒμως κρÎμεται άδειο. Το γυαλιστερÏŒ δÎρμα του σακακιοÏ�, τα λευκά γάντια –Î¬σπιλα λευκά- και τα κρίνα είναι τα μÏŒνα στοιχεία που θυμίζουν τη μελÎτη της Ï�λης της προηγοÏ�μενης περιÏŒδου. Ο χρυσÏŒς κάμπος, θυμίζει ÏŒτι πρÎπει να αναγνωρίσουμε στην φιλοσοφική αντιμετÏŽπιση του θÎματος τον πίνακα με κατάνυξη . ΠρÎπει να σταθοÏ�με με κατάνυξη ÏŒχι μπροστά στον πίνακα τον ίδιο , αλλά μπροστά στην ανθρÏŽπινη αγωνία για τον Îρωτα και το θάνατο., Μετά το «σήμα» του χρυσοÏ� κάμπου , Îρχονται αυτά του στεφανιοÏ� – στεφάνι γάμου και μαρτυρίου , απÏŒ χάρτινα άνθη – και η νεκρικά χλωμή, ανÎκφραστη νεανική ανδρική μορφή, ντυμÎνη σÏ�γχρονα αλλά μακρινή, άλλου κÏŒσμου. Οι χρωματικÎς επιφάνειες δεν νοιάζονται πια να παίζουν με το φως. Το φως που υπάρχει στη σÏ�νθεση Îρχεται κι αυτÏŒ απÏŒ άλλο κÏŒσμο και μÏŒνο τα ροÏ�χα μοιάζουν φυσικά φωτισμÎνα. ΠρÏŒσωπο, γαντοφορεμÎνα χÎρια και κρίνα Îχουν το δικÏŒ ους εσωτερικÏŒ φως , που κατήργησε αυτÏŒ της γνωστής ανάλυσης του ουράνιου τÏŒξου. Τα τρίπτυχα με την κεντρική ανδρική φιγοÏ�ρα η τα πÎτρινα φροÏ�τα μÎσα σε αψίδες και κÏ�κλους αφηγοÏ�νται με σÏ�μβολα την αγνÏŒτητα (κρίνα) μÎσα στα άσπιλα χÎρια (λευκά γάντια) μίας Ï�παρξης που ξÎφυγε απÏŒ την Ï�λη, Îμεινε μÏŒνο ψυχή, αλλά παραμÎνει ντυμÎνη αναγκαστικά την Ï�λη των ροÏ�χων της και στεφανωμÎνη – νυμφίος μοναχικÏŒς- στην τελετή της παντοτινής Îνωσης του Îρωτα και του θανάτου. Ο Îρωτας , πÎτρινο φροÏ�το , απαγορευμÎνος καρπÏŒς, πÎτρινη η γεÏ�ση του, σκληρή , αλλά και αιÏŽνια , σαν τον πνευματικÏŒ εκείνο γάμο των ιδεÏŽν του Îρωτα και του θανάτου σ Îνα αÎναο κÏ�κλο χωρίς αρχή και τÎλος.
Οι πίνακες που Îκανε ο ΦλÎσσας μÎσα στα δυÏŒ τελευταία χρÏŒνια με τα πάγια σÏ�μβολα και τις καταβολÎς απÏŒ τη χριστιανική φιλοσοφία , αγγίζουν μ ?να καινοÏ�ργιο τρÏŒπο Îνα γενικÏŒ υπαρξιακÏŒ πρÏŒβλημα, αυτÏŒ του Îρωτα και του θανάτου , κι Îνα ειδικÏŒ αυτÏŒ της Îνωσης και του χωρισμοÏ�, δηλαδή της μοναξιάς. Η αναζήτηση μίας Îνωσης , εμπεριÎχει το σπÎρμα του χωρισμοÏ�, της απουσίας, του θανάτου δηλαδή, ÏŒχι του φυσικοÏ�, αλλά του πνευματικοÏ�. Ο νÎος άνδρας με τα άσπιλα χÎρια – άρα και την άσπιλη ψυχή – είναι Îνας ΧριστÏŒς και το στεφάνι του γάμου είναι και στεφάνι μαρτυρίου. Αιτία Îνας κÏŒσμος που τον Îντυσε με τη στολή του , μία στολή απÏŒ Ï�λη που δεν τον αφήνει να αναληφθεί στον κÏŒσμο που ανήκει, σ αυτÏŒν του πνεÏ�ματος. Ένα Ον δισυπÏŒστατο (Ï�λη-πνεÏ�μα) που με τα κρίνα στα χÎρια ανυπομονεί στωικά να αναχωρήσει σε κÏŒσμους καλÏ�τερους και παραμÎνει στη γη μονάζοντας μÎσα στο χοντρÏŒ πÎτσινο σακάκι του. Ο σÏ�γχρονος μάρτυρας, ο «απροσάρμοστος» ο ιδεολÏŒγος, ίσως Îνας μεσσίας σε πολλαπλά μυστικά αντίγραφα που κινοÏ�νται γÏ�ρω μας διακριτικά μÎσα στο πÎτσινο σακάκι τους.
ANNA HADJIYANNAKI
D.E.A. in Plastic Arts
D.E.A. in Ethnoaesthetics and Anthropology
“Zygos” Annual edition 1985